گويش همدان در گذر تاریخ

بطور كلي ،يكي از مهم‌ترين ويژگي هاي آواشناسي گويش همدان در حال حاضر،ابتدا به كسر كردن هنگام تلفظ واژه‌ها وتغييرات حاصل از آن است. اين وضع سابقاً در لهجة يهوديان همدان عموميت داشته،و ابتدا به كسر كردن دربيشتر كلماتي كه ادا می‌‌كردند،غالب بوده است.


همدان و توابع آن،از دير باز، داراي فرهنگي قديم و غني بوده است، كه قدمت برخي از عناصر آن به تحقيق برابر تاريخ سه هزار سالة شهر می‌‌باشد.

فرهنگ محلي همدان، همچون ديگر فرهنگهاي محلي بر اثر تحولات چند دهه اخير، در پي گسترش روابط اجتماعي و اقتصادي و اختلاط و استحالة ‌اقشار و طبقات نسبت به گذشته رنگ باخته است.

همدان در عهود ما قبل اسلامي، جزو ولايت (پهله) ايران بوده،كه اين همان استان (ماد) بزرگ باستان يا ايالت (جبال =كوهستان) عهود ميانه و(عراق عجم) دورةسلجوقي به بعد است. از اينرو،زبان مشترك مردم آن ايالت را (فهلوي) ناميده و آثار ادبي آن را (فهلويات)گفته اند،كه شامل سروده‌ها يا ترانه هجايي و سپس عروضي، يا اصطلاحاً اشعار (لري) می‌‌باشد،و بي گمان ريشه درگذشته هاي فرهنگي ـ ادبي مردم آن سامان داشته است.

فهلويات قديم همدان، را هرگز نبايد از مقولة ادب عوام دانست، زيرا در آن ادوار گويش خواص نيز كمابيش فهلوي بوده است. فهلوي، اساساً گويشي است ويژة مردمئ مغرب و جنوب غربي ايران زمين، در قبال گويش (دري) كه ويژة مردم مشرق و خراسان می‌‌باشد. بايد گفت كه سبك ادبي مشهور (عراقي)، هم عرض با سبك (خراساني)،و در حقيقت همان سبك (فهلوي) و همانا دنبالةطبيعي آن بوده است0

پس ازاسلام،تا پيدايي نخستين آتار منثور و منظوم فارسي دري (سده هاي 4 و 5 ق)ادب خواص همدان،در قالب زبان عربي ،هم روند با ادب فهلوي بيان و نمايان می‌گردد. اديبان همدان تا پايان سدة ششم و يا به عبارتي تا هجوم مغول بدان شهر (617 ق) ـ و حتي پس از آن هم ـ، كمابيش اشعار وترانه هاي فهلوي،يعني به زبان كهن و بومي و نياكان خويش سروده اند. اماعنصري كه طي شش و يا هفت قرن اخير در گويش و فرهنگ مردم همدان دخيل بوده ،اجمالاً از اين قرار است:

الف - از سده هاي پنجم و ششم كه آغاز دوران تسلط تركان بر همة ولايات ايران است ،عناصر تركي،كه از اين زبان واژه هايي در گويش شهري و روستايي همدان وارد گشته،و بايد گفت كه زبان روستانشينان آن ولايت،في الغالب ،تركي است.ورود اين عناصر،عموماً نتيجه و معلول استيلاي فزايندة تركان در ايران زمين از سدة 5 و 6، خصوصاً تسلط سياسي و اجتماعي و پديد آمدن مناسبات ارضي جديد،در پي تازش تركان سلجوقي عراق عجم كه در نزديك به يك قرن (سدة 6) همدان پايتخت و توابع و روستاهاي آن هر يك اقطاع سركردگان سلجوقي و جولانگاه هاي تقهر نظامي آنان بر يكديگر بوده، كه بعداً هم يكسره غارت و تصرف شده است .

ب - وجود و رسوخ عنصر يهودي در گويش و لهجة همدان،چنان كه مشهور است، اين قوم درنگهداري آداب و سنن خود سعي بليغ داشته،و گويا درمورد زبان محلي نيز، كه از دير باز بدان خوكرده و متكلم بوده اند، بي تأثير نبوده است ،خصو صاً آن كه عمدة جريان هاي اقتصادي و معاملات تجاري و داد و ستد با عوام و خواص توسط آنان صورت می‌‌گرفته است. چنان كه مهم‌ترين (راستا بازار) كنوني شهر و يكي دو محلة ديگر به نام آنان موسوم بوده است.

ويژگي هاي آواشناسي گويش همدان
بطور كلي ،يكي از مهم‌ترين ويژگي هاي آواشناسي گويش همدان در حال حاضر،ابتدا به كسر كردن هنگام تلفظ واژه‌ها وتغييرات حاصل از آن است. اين وضع سابقاً در لهجة يهوديان همدان عموميت داشته،و ابتدا به كسر كردن دربيشتر كلماتي كه ادا می‌‌كردند،غالب بوده است.اخيراً برخي از زبانشناسان اظهار نموده‌اند كه چنين خصوصيتي درگويش همداني خود معلول (هماهنگي يافتن مصوت‌ها) است،و بسا اين ويژگي آواشناسي متأ ثر از زبان تركي باشد كه خود يكي از عناصر نسبتاً پايدار لغوي در حيطة فرهنگي استان همدان بشمار ميرود.